کمپانی خلاقیت

در این پست، در مورد اکو سیستم خلاقیت در یکی از پیشگام های صنعت سرگرمی می نویسم. اما پیش از پرداختن به اصل مطلب، لازم است کمی در مورد پیشینۀ این شرکت برایتان بگویم (خیلی خلاصه) تا با کلیت و فضای کسب و کار آن آشناتر باشید. هر چند بعید است محصولات آن را مصرف نکرده باشید!

آغاز داستان

در سال ۱۹۷۹، جورج لوکاس، مدیرعامل استودیوی فیلمسازی لوکاس فیلم و خالق فرانچایزهای «جنگ های ستاره ای» و «ایندیانا جونز»، ادوین کاتمول را از انستیتو تکنولوژی نیویورک برای سرپرستی واحد گرافیک کامپیوتری لوکاس فیلم استخدام کرد. این واحد با هدف توسعۀ فناوری های کامپیوتری به منظور استفاده در صنعت فیلمسازی راه اندازی شده بود. در سال ۱۹۸۳، گرافیستی به نام جان لستر به عنوان طراح Interface به این گروه اضافه شد و در سال ۱۹۸۴، اولین انیمیشن کوتاه ساخته شده توسط این گروه تحت عنوان The Adventures of Andre & Wally B ساخته شد که توأم با نوآوری های تکنولوژیکی مثل کاراکترهای پیچیدۀ انعطاف پذیر و حرکت بلوری (Motion Blur) بود.

در سال ۱۹۸۶ استیو جابز، که به تازگی از اپل خارج شده بود، این مجموعه را به قیمت ۱۰ میلیون دلار خریداری کرد و با ۴۴ کارمند و نام Pixar، فعالیت آن را گسترش داد. در همین سال، انیمیشن کوتاه Luxo Jr. به نمایش عمومی درآمد و به عنوان اولین انیمیشن سه بعدی بود که نامزد جایزۀ اسکار شد. کاراکتر اصلی این محصول هم برای همیشه به عنوان نماد پیکسار مورد استفاده قرار گرفت.

بعد از این موفقیت، در سالهای بعد، ساخت انیمیشن های کوتاه ادامه پیدا کرد و در هر کدام، نوآوریهای جدیدی به صنعت انیمیشن در حوزۀ بکارگیری گرافیک کامپیوتری و ساخت فضاهای سه بعدی ارائه شد. نهایتاً در سال ۱۹۹۱، پیکسار و دیزنی توافق کردند تا با مشارکت هم، حداقل یک انیمیشن سینمایی (فیلم بلند یا feature film) کامپیوتری تولید کنند. حاصل این همکاری، قسمت اول داستان اسباب بازی (Toy Story)، نخستین انیمیشن بلند سینمایی ساخته شده با کامپیوتر بود که در سال ۱۹۹۵ اکران شد و با فروش منطقه ای ۱۹۲ میلیون دلار و فروش جهانی ۳۶۲ میلیون دلار، پرفروش ترین فیلم سال شد.

سال ۱۹۹۷، پیکسار و دیزنی توافق کردند تا با مشارکت هم، در مدت ۱۰ سال، ۵ انیمیشن کامپیوتری سینمایی بسازند. این همکاری تا سال ۲۰۰۶ ادامه پیدا کرد و در این سال، کمپانی والت دیزنی اقدام به خریداری استودیوی انیمیشن پیکسار به قیمت ۷٫۴ میلیارد دلار در بیستمین سالگرد تأسیس آن می کند و همکاری آنها در ساخت انیمیشن های بلند سینمایی ادامه پیدا می کند.

هفدهمین فیلم بلند پیکسار، Finding Dory بود که ژوئن ۲۰۱۶ اکران شد و فیلم بعدی این کمپانی، قسمت سوم ماشینها (Cars 3) خواهد بود که قرار است ژوئن ۲۰۱۷ ریلیز شود.

ساختار خلاقیت

اما این مقدمۀ نسبتاً طولانی را برای معرفی این کمپانی نوشتم تا به اصل مطلب برسم. اصل مطلب، اشاره به مقاله ای است که چند سال پیش، اد کاتمول، مدیرعامل فعلی پیکسار، در هارورارد بیزنس ریویو نوشته بود در خصوص خلاقیت در پیکسار. این مقاله رو میتوانید از اینجا مطالعه کنید.

صنایع مختلف، در طول زمان، پیشروها و پیشگام های مختلفی رو به چشم خودش دیده. صنعت خودروسازی در ابتدای قرن بیستم هنری فورد رو داشت، بعد ژاپنی ها وارد شدند و الان هم که ایلان ماسک با تسلا آهسته و پیوسته در حال سهم گرفتن از بازار هست. صنعت تلفن همراه، اول نوکیای فنلاندی رو به خودش دید بعد اسمارت فون اپل و بعد دنیای اندروید و همینطور رقابت در حال گذاره. صنعت سرگرمی، خصوصاً انیمیشن، تا پیش از پیکسار، فقط والت دیزنی رو دیده بود. قصد دارم در پستی جداگانه دربارۀ والت دیزنی و مدل کسب و کارش بنویسم اما به طور خلاصه، در دهۀ ۱۹۲۰، زمانی که هنوز فیلم هم در سینما طرفدار جدی نداشت، انیمیشن رو به سینما برد.

وجه مشترک مهم نوآوری پیکسار و دیزنی، در تکنولوژی است. هر دو با تحول در تکنولوژی تولید محصول زمان خود و عرضۀ محصول نوآورانه تبدیل به پیشگام صنعت خود شدند و می بینیم که در هر دو مورد، بعد از ورود آنها، رقبا یکی بعد از دیگری وارد شدند. راز موفقیت در پیکسار و دیزنی خلاقیت است.

به گفتۀ اد کاتمول،ساختار کلی تولید در پیکسار از چهار رکن اصلی تشکیل شده که عبارتند از:

• دپارتمان توسعه (Development Department): وظیفۀ این دپارتمان، ایجاد تیم­های پرورش ایده و نظارت بر خلاقیت فعالانۀ آنهاست.
• فیلمسازان ارشد (Executive Filmmakers): شامل نه فیلمساز ارشد پیکسار که عبارتند از John Lasseter (کارگردان داستان اسباب بازی ۱ و ۲، و ماشینهای ۱ و ۲)، Andrew Stanton (کارگردان در جستجوی نمو، وال-ئی و در جستجوی دوری)، Brad Bird (کارگردان شگفت انگیزها و راتاتویی)، Pete Docter (کارگردان کارخانۀ هیولاها، آپ و وارونه)، Bob Peterson، Brenda Chapman (کارگردان شجاع)، Lee Unkrich (کارگردان داستان اسباب بازی ۳)، Gary Rydstrom و Brad Lewis
• کارگردان­ها (Directors): کارگردان­های مشغول به کار در پیکسار که صاحب ایده ­ای برای تولید یک محصول سینمایی هستند.
• تیم پرورش (Incubation Team): این تیم متشکل از یک کارگردان، یک نویسنده، چند Artist و چند طراح استوری بورد است که وظیفۀ آنها، پرورش ایدۀ کارگردان است تا حدی که فیلمسازان ارشد را قانع کند که فیلمی «عالی» ساخته خواهد شد.

مدل ارتباطی این ارکان را می­توان به صورت شکل زیر خلاصه نمود:

این ساختار را می­توان مجموعۀ فعالیت­ های اصلی تولید در پیکسار به حساب آورد. در کنار این فعالیت­ها، فعالیت­ های حمایتی از قبیل مدیریت منابع انسانی و تحقیق و توسعه مانند سایر سازمان­ ها در پیکسار طراحی شده اما سبک و سیاق پیاده­ سازی آنها مبتنی بر مشارکت فعال افراد با یکدیگر هست. دو رکن اساسی فعالیت­ های حمایتی در پیکسار عبارت هستند از گروه­ هایی موسوم به The Brain Trust و مرورهای روزانه یا Dailies.

گروه The Brain trust: این گروه از اعضای فیلمسازان ارشد تشکیل شده­. در زمانی که یک کارگردان و تهیه کننده در یک پروژه نیاز به مشورت و کمک داشته باشند، این گروه تشکیل شده و آخرین نسخۀ تهیه شده از کار، توسط آنها دیده می شود. افراد با صداقت کامل و بدون ملاحظه و حتی گاهی بدون مراعات ادب، نظرات خود را می گویند. چون اعتماد و احترام نهادینه شده، همه دارای این درک هستند که هدف، بهبود کار نهایی است و اگر در این گروه نقصی در کار دیده شود بهتر است تا اینکه در اکران عمومی توسط مخاطب دیده شود! اما نهایتاً تصمیم در خصوص اعمال یا عدم اعمال نظرات با کارگردان کار است و تیم مشاور، علیرغم پست سازمانی بالای اعضای آن، اختیاری برای اجبار ندارد. این سازوکار، اعضای گروه مشورتی را آزاد می­گذارد تا نظرات خود را بی­ پرده اعلام کنند و همچنین، کارگردان را هم برای درخواست کمک و مشورت آزاد می­ گذارد.

مرور روزانه (daily reviews – dailies): روحیۀ همکاری و همفکری هستۀ اصلی فرهنگ سازمانی پیکسار است و منحصر به کارگردان­ها هم نیست. مرور روزانه فرایندی است برای دادن و گرفتن مداوم بازخور به شکلی مثبت که بر اساس مشاهدات جان لستر از فضای کاری در دیزنی ، ILM و لوکاس فیلم طراحی شده.  هرکس در هر روز، کار کامل نشدۀ خود را برای همۀ تیم انیماتورها نمایش می­دهد و اگرچه این کارگردان است که تصمیم نهایی را می­گیرد، اما همه آزاد هستند نظرات خود را ابراز کنند. اد کاتمول در فوائد این برنامه را به صورت زیر بیان می­ کند:

• وقتی افراد بر حس خجالت زدگی ناشی از نمایش کار در حال ساخت خود به دیگران غلبه کنند، خلاقیت آنها بیشتر می شود.
• کارگردان یا سرپرست که فرایند این بازنگری را راهبری می­ کند، نکات خود را، تنها یک بار، به همۀ اعضای دیگر تیم می­ گوید.
• افراد از هم یاد می­ گیرند و الهام­بخش همدیگر می­شوند. یک کار خلاقانۀ هیجان انگیز، بقیه را هم تهییج خواهد کرد.

در پایان کار، کسی از چیزی غافلگیر نمی­شود! باید توجه داشت که اطمینان شدید افراد به کیفیت کارشان قبل از نمایش آن، احتمال این را که کار نهایی آنها خواستۀ کارگردان را برآورده نکند بالا می­ برد. بازنگری­ های روزانه با تکرار نمایش در طول ساخت، باعث اجتناب از اتلاف تلاش­ ها می­ شود.

این خلاصه ای بود از آنچه که اد کاتمول تلاش کرده بود از داخل پیکسار گزارش کند و من به زعم خودم از گزارش او گزارش کنم! بطور کلی، مطالعات case study یک نوع از روش تحقیق در مدیریت به حساب می آیند که اگر به صورت اصولی انجام بشوند می توانند برای دیگران نتایج الهامبخشی داشته باشند. پیکسار هرچه که هست، چه از منظر تکنولوژیک، چه از منظر فیلمنامه نویسی و داستانگویی و چه از منظر مدیریتی، یک پدیده در صنعت انیمیشن هست که متخصصان هرکدام از این رشته هایی که نام بردم، باید از منظر تخصص خود، فعالیت های این شرکت را تحلیل کنند و از آن بیاموزند.